Dodenherdenking 4 mei 2022: Hedendaden van toen en nu.

Op mijn werk organiseerde ik op woensdagavond 4 mei 2022 een speciale herdenkingsbijeenkomst voor de bewoners. Het verhaal met de gedichten, de harpmuziek en de twee minuten van stilte zorgde voor een mooie en bijzondere dodenherdenking. Als inspiratiebron en de verbinding met zowel het heden als het verleden wil ik graag mijn verhaal over helden met jullie delen…

Beste bewoners en medewerkers,

Vandaag is het woensdag 4 mei, een dag waarop wij in heel Nederland de slachtoffers herdenken die vielen tijdens de Tweede wereldoorlog. Ook de slachtoffers van oorlogssituaties en vredesoperaties waarbij Nederland betrokken was na de Tweede Wereldoorlog. Zo dadelijk kijken wij met elkaar naar de Nationale herdenking op de Dam.

Velen van u hebben de oorlog nog bewust meegemaakt en weten als geen ander dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Ik ken alleen de verhalen van mijn grootouders en van ouderen die ik spreek tijdens mijn werk. Het is vaak een zwarte bladzijde uit hun levensgeschiedenis. Mijn opa vertelde een keer op een zaterdagmiddag over wat hij tijdens de oorlog had meegemaakt.

Tegen het einde van de oorlog komen de dorpen Bunschoten/Spakenburg in een vuurlinie terecht tussen de Duitsers en de Canadezen. Samen met zijn schoonvader vlucht mijn opa tijdens een granaatvuur naar de melkfabriek. Hier schuilen meer vluchtelingen. Zijn schoonvader probeert nog uit veiligheid voor een open raam zandzakken op te stapelen, maar op dat moment ontploft er een granaat bij de fabriek. Door een stukje granaatscherf raakt hij gewond aan zijn hoofd. Een paar dagen later overlijdt hij in het ziekenhuis. Zijn vrouw schreef op zijn rouwkaart; ‘Wij treuren, maar niet als degenen die geen hoop hebben. Hij stierf voor zijn vaderland, als soldaat der Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten’.

‘Geen oorlog meer, maar vrede,’ is nog altijd de boodschap. Oorlog zou geschiedenis moeten zijn. Helaas is dit niet de werkelijkheid. De afgelopen tijd hebben wij de nieuwsberichten over de oorlog in Oekraïne kunnen volgen. De beelden van vluchtelingen en slachtoffers, de geluiden van ontploffingen en beschietingen hebben u misschien wel doen herinneren aan de oorlogsjaren hier in Nederland. Angst en frustratie heerst onder oude en jonge mensen zowel in Nederland, als in Europa en de rest van de wereld.

In tijden van oorlog worden gelukkig ook heldendaden verricht. Mensen die in nood verkeren worden geholpen en in veiligheid gebracht. Bijzonder en ontroerend is het om te zien hoe sterk de wil en de moed van gewone mensen is. Sommige Nederlanders reden naar de Pools-Oekraïense grens om daar vluchtelingen op te halen, en hebben hun huis opengesteld. Niemand kan zijn eigen toekomst bepalen. Alles kan van iemand worden afgenomen. Behalve een ding. Dat is dat iemand in alle omgeven omstandigheden kan kiezen welke houding hij aanneemt. Je kunt toekijken, actie ondernemen of je laten bezetten. Het zijn soms hele kleine eenvoudige dingen die soms al het verschil kunnen maken tussen leven en dood, zo ook het verhaal van mevrouw Visser die het leven van Gerrit redde met haar Scheveningse kap.

In Aalten een dorpje in de Achterhoek zitten de kerken op zondag zeer vol, ook met jonge mannen en onderduikers die zich onttrekken aan de arbeidsinzet of niet terugkeren van verlof. Op 30 januari 1944 zijn er razzia’s in twee kerken tegelijk. De gereformeerde Westerkerk wordt door SS-ers omsingeld. Binnen proberen enkele onderduikers tevergeefs zich te verstoppen of langs het orgel te ontsnappen. De kerkgangers moeten hun persoonsbewijs tonen en jonge mannen in de leeftijd van 19 tot en met 23 jaar worden vastgehouden. De buit is aanzienlijk: 48 jonge mannen worden aangehouden en via Arnhem naar kamp Amersfoort of het Oranjehotel in Scheveningen afgevoerd. De 19-jarige Gerrit Hoopman weet als enige uit de Westerkerk te ontkomen. Tijdens de kerkdienst zit Gerrit naast mevrouw Visser, een evacués uit Scheveningen, die tijdelijk met haar gezin bij de familie Hoopman in huis woont. Onopvallend geeft ze hem vlug haar kapje, schoudermantel en haar rok. Gerrit kan gearmd met haar, vermomd als vissersvrouw, ongezien de kerk verlaten en op een herenfiets ontsnappen.

Van betekenis kunnen zijn voor de ander met gevaar voor eigen leven. Dat noemen we een heldendaad. Ook Mevrouw Visser had een keuze en heeft die keuze gemaakt en dat heeft goed uitgepakt. Door haar klederdracht aan Gerrit af te staan, redde zij een mensenleven. Een prachtig Joods gezegde luidt: wie een mensen leven redt, redt de wereld. Wij hebben allemaal die keuze. Mogen de keuzes een overdenking zijn van je hoop en niet van je angst. Voor nu en in de toekomst. Dan pas ben je altijd vrij!